Konsolidacja transportu drogowego – stabilizacja rynku i ryzyko dla małych firm

Konsolidacja stała się nieodłącznym elementem strategii rozwojowych w wielu sektorach gospodarki. Proces ten, polegający na łączeniu się lub przejmowaniu przedsiębiorstw, przynosi zarówno liczne korzyści, jak i wyzwania. Szczególnie w sektorze transportowym, gdzie presja kosztowa i regulacje środowiskowe zmuszają firmy do poszukiwania nowych sposobów na zachowanie konkurencyjności. Jakie są zalety konsolidacji, jakie ryzyka niesie za sobą ten proces i jak wpływa na rynek transportowy? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Czym jest konsolidacja?

Konsolidacja w kontekście gospodarki wolnorynkowej odnosi się do procesu łączenia się lub przejmowania przedsiębiorstw, który ma na celu zwiększenie skali operacyjnej, uzyskanie korzyści skali i wzmocnienie pozycji konkurencyjnej na rynku. Proces ten jest integralnym elementem strategii wielu przedsiębiorstw, dążących do optymalizacji kosztów, rozszerzenia zasięgu rynkowego oraz poprawy efektywności operacyjnej.

Formy konsolidacji

Konsolidacja może przybierać różne formy, takie jak:

1. Fuzje – Dwa lub więcej podmiotów łączy się, tworząc nowy podmiot gospodarczy. Przykładem może być połączenie dwóch firm z tej samej branży w celu zwiększenia ich udziału w rynku.
2. Przejęcia – Jedno przedsiębiorstwo nabywa kontrolę nad innym, które staje się częścią struktury organizacyjnej nabywcy. Proces ten może być realizowany poprzez zakup większościowego pakietu akcji lub aktywów.
3. Aliansy strategiczne – Dwa lub więcej podmiotów nawiązuje współpracę, zachowując przy tym swoją odrębność prawną, ale działając wspólnie w określonych obszarach działalności, takich jak badania i rozwój czy dystrybucja.

Pozytywne aspekty konsolidacji

Konsolidacja niesie ze sobą szereg korzyści, które mogą znacząco poprawić funkcjonowanie przedsiębiorstw. Do najważniejszych należą:

1. Korzyści skali – Zwiększenie produkcji prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów, co może znacznie poprawić rentowność operacyjną. Przykładowo, większe zamówienia materiałów mogą skutkować niższymi cenami jednostkowymi.
2. Synergie operacyjne – Łączenie zasobów i kompetencji przedsiębiorstw może prowadzić do zwiększenia efektywności operacyjnej, co jest szczególnie widoczne w obszarach takich jak zarządzanie łańcuchem dostaw czy badania i rozwój.
3. Dostęp do nowych rynków i technologii – Konsolidacja może umożliwić firmom dostęp do nowych rynków geograficznych lub segmentów rynkowych oraz zaawansowanych technologii, które wcześniej były poza ich zasięgiem.
4. Dywersyfikacja ryzyka – Rozszerzenie oferty produktowej i usługowej zmniejsza zależność przedsiębiorstwa od pojedynczych segmentów rynku, co z kolei ogranicza ryzyko operacyjne.

Negatywne konsekwencje konsolidacji

Mimo wielu korzyści, konsolidacja może także wiązać się z pewnymi zagrożeniami i wyzwaniami:

1. Utrata tożsamości korporacyjnej – W szczególności dla firm rodzinnych, które mogą stracić swoje unikalne wartości i kulturę organizacyjną po przejęciu przez większe, korporacyjne podmioty.
2. Ryzyko monopolizacji – Konsolidacja może prowadzić do zmniejszenia liczby konkurentów na rynku, co może skutkować wyższymi cenami dla konsumentów i obniżeniem innowacyjności.
3. Problemy integracyjne – Łączenie różnych kultur organizacyjnych i systemów operacyjnych może prowadzić do wewnętrznych konfliktów i obniżenia efektywności operacyjnej w krótkim okresie.
4. Wysokie koszty transakcyjne i restrukturyzacyjne – Procesy konsolidacyjne często wiążą się z wysokimi kosztami prawnymi, doradczymi oraz kosztami związanymi z restrukturyzacją operacyjną.

Konsolidacja na rynku transportowym

Polski rynek transportowy jest bardzo konkurencyjny, głównie ze względu na rozdrobnienie. Wiele małych firm reaguje na wahania koniunktury obniżaniem cen. 

Raport Polskiego Instytutu Ekonomicznego “Branża TSL w obliczu autonomizacji i wojny” wskazuje, że w Polsce brakuje średnich i dużych firm transportowych zdolnych do konkurowania z dużymi podmiotami z innych państw europejskich.

Jednak konsolidacja stopniowo postępuje. Jak wskazuje TLP, mikroprzedsiębiorstwa w przeszłości odpowiadały za ponad połowę przychodów i dwie trzecie zatrudnienia. Dziś ich udział obniżył się do jednej trzeciej pod względem przychodów i 42 proc. pod względem zatrudnienia. Za to znacząco zwiększył się udział firm małych i dużych. 

Wzrost przejęć!

W ostatnich kilku latach liczba przejęć w branży znacząco wzrosła. Przykładem jest szereg akwizycji na rynku europejskim przeprowadzonych przez takie podmioty jak DSV, Kuhne + Nagel, Maersk, Rhenus. W Polsce również nie brakuje tego typu zdarzeń. Geodis przejął Pekaes, RHENUS przejął  C.Hartwig Gdynia, Ligenta przejął VGL Solid.

Jakie przepisy regulują konsolidację?

Kluczowym aktem prawnym w Unii Europejskiej są przepisy dotyczące reguł konkurencji. Zabraniają one konsolidacji, jeśli nowo powstały podmiot osiągnie nadmierny udział w rynku, co mogłoby negatywnie wpłynąć na konkurencję. Przepisy te mają bezpośredni wpływ również na polski rynek, czego przykładem może być głośna sprawa konsolidacji Orlenu z Lotosem. Co ciekawe, do niedawna linie żeglugowe w UE były wyłączone spod tych zasad na mocy tzw. regulacji CBER, co prowadziło do dynamicznej konsolidacji pionowej w tym sektorze.

Konsolidacja bez odpowiedniego nadzoru zawsze niesie ryzyko nadmiernej koncentracji rynku. Dotychczas linie żeglugowe były wyłączone spod unijnych zasad konkurencji na mocy CBER, co doprowadziło do powstania silnych struktur pionowych. Linie te wykupywały zarówno terminale kontenerowe, jak i operatorów logistycznych, co w dłuższej perspektywie prowadzi do koncentracji poszczególnych ogniw łańcucha dostaw w rękach kilku podmiotów. Takie zjawisko ogranicza konkurencję i w efekcie może negatywnie wpłynąć na ceny usług, co z kolei niekorzystnie odbije się na klientach końcowych

mówi Juliusz Skurewicz, Sekretarz Rady Polskiej Izby Spedycji i Logistyki.

Dlaczego transport się konsoliduje?

W 2023 roku liczba upadłości w sektorze wzrosła o 100% r/r, a zadłużenie przewoźników o 11%. Ponadto, ceny za przewóz spadły, a liczba zamówień na usługi transportowe zmalała od 3% do 20%, w zależności od segmentu rynku. To jeden z wielu względów, dla których sektor transportowy jest poddawany intensywnym procesom konsolidacyjnym. Głównie ze względu na presję kosztową, regulacje unijne dotyczące emisji CO2 oraz konkurencję ze strony przewoźników spoza Unii Europejskiej.

W kontekście ochrony środowiska, kluczowe są tu regulacje związane z Europejskim Zielonym Ładem oraz liczne inne unijne dyrektywy. Duże skonsolidowane firmy mają większe zasoby finansowe, które pozwalają im na szybsze wdrażanie ekologicznych rozwiązań. Jednak sektor małych i średnich przedsiębiorstw nie jest w stanie samodzielnie sprostać tym wymaganiom, takim jak dekarbonizacja czy raportowanie emisji GHG. Bez wsparcia państwa zarówno w zakresie finansowym, jak i edukacyjnym, trudno oczekiwać, że te firmy nadążą za zmianami.

Korzyści z konsolidacji w sektorze transportowym

1. Zwiększona efektywność operacyjna – Większe przedsiębiorstwa mogą efektywniej zarządzać flotą pojazdów, optymalizować trasy i korzystać z zaawansowanych technologii zarządzania transportem.
2. Lepsza pozycja negocjacyjna – Duże firmy mają większą siłę przetargową w negocjacjach z dostawcami paliw, części zamiennych oraz usług serwisowych.
3. Możliwość inwestycji w nowoczesne technologie – Konsolidacja umożliwia inwestowanie w bardziej ekologiczne i efektywne technologicznie pojazdy, co jest kluczowe w kontekście unijnych regulacji środowiskowych.

Zagrożenia związane z konsolidacją w transporcie

1. Utrata niezależności małych przewoźników – Małe firmy często są zmuszone do łączenia się z większymi podmiotami, co może prowadzić do utraty ich niezależności operacyjnej i strategicznej.
2. Redukcja zatrudnienia – Procesy konsolidacyjne zwykle wiążą się z restrukturyzacją, co może prowadzić do zwolnień i redukcji zatrudnienia w sektorze.
3. Konkurencja międzynarodowa – Polskie firmy transportowe muszą konkurować z dużymi międzynarodowymi korporacjami, co wymaga znacznych inwestycji w technologie i innowacje, aby utrzymać konkurencyjność.

Perspektywa małych firm

Dla małych firm konsolidacja często oznacza konieczność zmierzenia się z brutalną rzeczywistością rynkową. Nie są one w stanie konkurować z dużymi podmiotami, które dzięki efektowi skali i większym zasobom finansowym mogą oferować bardziej atrakcyjne ceny i lepsze warunki usługowe. W rezultacie, małe firmy są często zmuszone do sprzedaży swoich przedsiębiorstw lub znikają z rynku. Upadłość małych podmiotów wynika z ich niezdolności do utrzymania rentowności w obliczu rosnących kosztów operacyjnych i presji konkurencyjnej ze strony większych firm. Dla wielu właścicieli małych firm, proces konsolidacji wiąże się z utratą dorobku życia i miejsc pracy, co ma znaczący wpływ na lokalne społeczności i gospodarkę.

Niestety, większe firmy zazwyczaj mają większą siłę przetargową, co wpływa negatywnie na mniejsze podmioty w łańcuchu dostaw. Więksi gracze mogą narzucać warunki cenowe i operacyjne, co utrudnia funkcjonowanie mniejszych firm. W transporcie morskim widzimy, że klient ma coraz mniej praw, a przewoźnicy ponoszą coraz mniejszą odpowiedzialność. Koncentracja w tym sektorze ogranicza możliwości małych przedsiębiorstw, które często muszą dostosowywać się do narzuconych warunków, aby utrzymać współpracę z większymi firmami

komentuje Sekretarz Rady PISIL.

Nie tylko małe firmy mają problem

Maciej Wroński, prezes TLP na naszej debacie podkreślił, że w odpowiedzi na zmiany, większe firmy redukują klientów i flotę schodząc z cen. Większe firmy mają mniejsze przychody, ale zyski na tym samym lub wyższym poziomie, więc nie ma obaw o trwałą dekoniunkturę. Niemniej, wielu graczy upada, co prowadzi do wdrażania procedur z kodeksu spółek handlowych. 

Obecnie wzrasta liczba postępowań restrukturyzacyjnych, zwłaszcza w firmach z ponad 100 pojazdami. Firmy w restrukturyzacji mają małe szanse na wyjście z problemów, ponieważ nie otrzymują kredytów kupieckich i muszą płacić gotówką, co jest dużym problemem finansowym.

Przykłady konsolidacji w sektorze transportowym

Rynek transportowy w Polsce charakteryzuje się dużym rozdrobnieniem, co czyni go podatnym na konsolidację. W 2019 roku przedsiębiorstwa posiadające powyżej 50 pojazdów stanowiły jedynie 15% wszystkich przewoźników, lecz kontrolowały aż 23% pojazdów obsługujących transport międzynarodowy. Taka struktura rynku sprzyja konsolidacji, gdzie mniejsze firmy często nie są w stanie utrzymać rentowności bez połączenia sił z większymi podmiotami.

Skupiając się na konkretach. Dobrym przykładem może być obecny rynek kurierski. Bartosz Bielak w trakcie debaty “Dynamiczny rozwój branży e-commerce” podkreślił, że obecnie w Polsce działa zbyt wielu kurierów. InPost ma silną pozycję, ale konsolidacja lub tworzenie wspólnych sieci mogłoby poprawić efektywność i obniżyć koszty. Bielak zauważa, że 82% Polaków preferuje maszyny paczkowe, więc kurierzy powinni się na nich skupić. 

Mirosław Gral zgadza się, że brakuje współdzielonych punktów odbioru i wskazuje na konieczność ekologicznych rozwiązań. Proponuje model, w którym kurierzy dostarczają przesyłki do punktów konsolidacyjnych, skąd ekologiczne pojazdy rozwożą je do wspólnych punktów odbioru.

Trzeba rozmawiać o konsolidacji lub tworzeniu wspólnych sieci. To poprawi efektywność i ograniczy koszty. Teraz jest tak, że niektórzy operatorzy mają automaty, niektórzy ich nie mają, jedni mają więcej inni mniej. Jeśli 82 proc. Polaków preferuje maszynę paczkową to mamy oczywiste wskazanie, czym powinni dysponować kurierzy w Polsce, którzy chcą w większym stopniu być obecni na tym rynku. A teraz każdy z nas ciągnie w swoją stronę

mówił Bielak w rozmowie Rzeczpospolitej.

Wykorzystaj możliwości konsolidacji!

Konsolidacja jest nieodłącznym elementem strategii rozwojowych w wielu sektorach, w tym w transporcie. Skuteczne zarządzanie nią wymaga umiejętności wykorzystania pozytywnych aspektów oraz minimalizacji negatywnych konsekwencji. W sektorze transportowym, konsolidacja może pomóc w osiągnięciu większej efektywności operacyjnej i lepszej pozycji rynkowej. 

Jakie są najczęstsze błędy popełniane przez firmy w procesie konsolidacji?

Błędy zazwyczaj wynikają z braku odpowiednich analiz i planowania. Firmy zbyt często polegają na intuicji lub ambicjach zarządów, zamiast na rzetelnych badaniach, takich jak studia wykonalności. Aby uniknąć niepowodzeń, niezbędne są szczegółowe analizy ryzyka, a także dokładne badanie potencjalnych korzyści i wyzwań związanych z konsolidacją

mówi Juliusz Skurewicz, Sekretarz Rady PISIL.

By konsolidacja mogła się udać, konieczna jest umiejętność wyciągania efektów z zarządzania procesami back-office. Przede wszystkim firma musi dokładnie zaplanować działanie i zautomatyzować procesy. Skupiając się na wielu zadaniach na raz, nie będzie efektywnie działać. Procesy księgowe, administracyjne, czy IT można zlecić zewnętrznie, a samemu skierować siły na rozwój firmy

mówi w TruckFocus Dariusz Brzeziński, dyrektor zarządzający Centrum BPO w Meritoros SA.

Jak nie konsolidacja, to? Współpraca!

Konsolidacja wiąże się również z ryzykiem dla mniejszych przedsiębiorstw, które muszą dostosować się do dynamicznie zmieniającego się otoczenia rynkowego. Małe firmy często nie współpracują, co ogranicza ich możliwości. Warto przeciwstawić temu szwedzką kulturę pracy promującą współpracę, transparentność i równość. Dzięki temu budują silne łańcuchy dostaw i długotrwałe relacje biznesowe. Być może w Polsce również możemy postawić na ten model.

Mając 20-letnie doświadczenie w pracy z rynkami skandynawskimi, doskonale rozumiem, jak duże znaczenie ma współpraca i wzajemne zaufanie w tworzeniu trwałej wartości biznesowej. Polskie przedsiębiorstwa działające w branży TSL mogą czerpać z doświadczeń Szwecji w tym zakresie, co jest kluczowe dla zwiększenia stabilności i przewidywalności w łańcuchach dostaw

pisze Łukasz Grajcar, prezes grupy spółek Imex Logistics.

Nie konsolidacja, a specjalizacja!

Specjalizacja zwłaszcza w niszowych rodzajach przewozów jest świetną alternatywą dla standardowych działań podejmowanych przez firmy. Świetną analogią może być tu rynek reklamy w wyszukiwarkach. Wszyscy promują się w Google, gdzie konkurencja jest ogromna, a stawki za reklamę wysokie. Jednak, gdy skorzystasz z bardzo podobnego Binga, zapłacisz mniej i możesz cieszyć się lepszymi wskaźnikami zwrotu z inwestycji. To rozwiązanie nie jest oczywiście pozbawione wad, ale może być świetną strategią dywersyfikacyjną. Podobnie w transporcie drogowym, zamiast zwykłych towarów można przerzucić się na ponadgabaryty czy ADR. 

Kluczową strategią jest specjalizacja i szukanie nisz rynkowych. Małe firmy mogą skoncentrować się na specyficznych rodzajach transportu lub usług, które nie są atrakcyjne dla dużych graczy. Inną opcją jest geograficzna ekspansja oraz dywersyfikacja oferty. Warto także rozważyć konsolidację, czy to pionową, czy poziomą, aby zyskać na efektywności operacyjnej

potwierdza Juliusz Skurewicz.

To szczególnie istotne dla mniejszych firm, które nie mogą przeprowadzić konsolidacji lub fuzji. Co więcej, duże firmy często odrzucają usługi obarczone sporym ryzykiem, co widać na przykładzie agencji celnych.

Firmy rzadko chcą realizować usługi podwyższonego ryzyka, jak tranzyt militariów, towarów podwójnego zastosowania czy towarów akcyzowych. W tym momencie do gry wchodzą mniejsze podmioty, które takie usługi oferują, są w nich wyspecjalizowane i w danym obszarze działają. W ten sposób firmy wyspecjalizowane znajdują dla siebie miejsce na rynku, wyróżniając się na tle innych uczestników łańcucha logistycznego

mówi w TruckFocus Joanna Porath właścicielka agencji celnej AC Porath.  

Zamiast konsolidacji, postaw na jakość!

Zarówno korzyści, jak i zagrożenia związane z konsolidacją powinny być starannie rozważane przez przedsiębiorstwa planujące wejść na tę ścieżkę. Właściwe zarządzanie procesem konsolidacji może przynieść długoterminowe korzyści i wzmocnić pozycję rynkową firm. Zwłaszcza w sektorze transportowym, który stoi przed wieloma wyzwaniami związanymi z globalnymi zmianami gospodarczymi i regulacyjnymi. Jednak nie każdy musi się jej poddawać. Firmy mogą próbować konkurencji poprzez jakość usług i działanie na niszowych rynkach.

Podsumowanie

Polskie firmy, ze względu na brak kapitału i skali, mają trudności z konkurowaniem na międzynarodowym rynku, dlatego konieczne są działania wspierające ich pozycję. Konsolidacja w sektorze transportowym przynosi zarówno korzyści, jak i wyzwania. Ułatwia poprawę efektywności, wzmacnia siłę negocjacyjną i umożliwia inwestycje w technologie, co pomaga firmom sprostać wymogom regulacyjnym, np. Europejskiemu Zielonemu Ładowi. Jednak niesie też zagrożenia, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą zostać zmuszone do połączenia się z większymi graczami z powodu braku zasobów.

Jak podkreśla Skurewicz, nadmierna koncentracja rynku może jednak ograniczyć konkurencję i innowacyjność. Mniejsze firmy, przed decyzją o konsolidacji, powinny rozważyć specjalizację lub podniesienie jakości usług w ramach alternatywnych strategii radzenia sobie z większymi podmiotami. Zmiany na rynku pracy powodują rosnące oczekiwania pracowników, szczególnie w zakresie równowagi między pracą a życiem prywatnym. Chodzi tu przede wszystkim o większe zarobki, które podnoszą koszt prowadzenia działalności i mogą utrudniać realizację strategii pivotowych, zwłaszcza w kontekście narastających regulacji związanych z ochroną klimatu.

Źródła:

• Family Business – „Konsolidacja w branży, czyli szansa na wzrost lub wyjście z biznesu”
• Magazyn TIS – „Konsolidacja w branży transportowej nieunikniona?” 
• Bankier – „Polskie firmy transportowe w kryzysie. Rynek „psują” nie tylko przewoźnicy z Ukrainy”
• CMT – „Czy firmy rodzinne boją się przejęć?”